De komende maanden zal ik in het NCRV-radioprogramma Schepper&Co vertellen over het hoe en waarom van de speciale gerechten die traditioneel met de Joodse feestdagen verbonden zijn. Een leuke opdracht, omdat het me aanleiding geeft om weer eens diep in de materie te duiken, zodat ik er een goed verhaal van kan maken.
Vandaag, 13 januari, is de eerste keer, en het onderwerp is Toe Bisjwat, het Nieuwjaarsfeest van de bomen (Rosj Hasjana la’ielanot) dat gevierd wordt op de 15e dag van de maand Sjewat. Dit jaar valt Toe Bisjwat toevallig op 15 januari, maar die datum verschuift per jaar, omdat de Joodse kalender een maankalender is (in 2015 valt de feestdag op 4 februari).
Dit keer hoef ik niets te koken of te bakken: in de studio hebben we, ter illustratie en inspiratie, een schaal gedroogde vruchten en noten neergezet. Maar voor mijn volgende optreden, Poeriem, wordt er wel iets uit eigen keuken verwacht.
Toe Bisjwat markeert op de Joodse kalender de datum aan de hand waarvan de leeftijd van een boom bepaald wordt. In Vajjikra (Leviticus, waar alle Joodse leefregels in worden uiteengezet) wordt precies uitgelegd waarom dat van belang was.
Als jullie in het land zullen komen en er allerlei vruchtbomen zullen planten, dan moeten jullie de vrucht ervan beschouwen als iets wat voor voor jullie verboden is, drie jaar zal het verboden zijn voor jullie, het mag niet gegeten worden. En in het vierde jaar zullen alle vruchten ervan gewijd zijn als dank aan de Eeuwige. Eerst in het vijfde jaar mogen jullie de vruchten ervan nuttigen opdat zij jullie een grotere opbrengst geven.
Met onze moderne ogen en de kennis van nu zien we dat hier grote wijsheid aan ten grondslag ligt: geef een gewas de tijd om volwassen te worden, put het niet uit. De oude Israëlieten waren ‘groen’ avant la lettre!
De gewassen waar het in bovenstaande bijbeltekst om gaat, staan op een andere plaats in de Tora, om precies te zijn in Dewariem (Deuteronomium). Ze worden de ‘sjewa miniem’, de zeven soorten genoemd.
Want de Eeuwige, je God, brengt je naar een goed land, een land van stromend water, bronnen en ondergrondse wateraders die in berg en dal ontspringen.
Een land van tarwe en gerst, wijnstokken, vijgen en granaatappels, een land van oliehoudende olijven en van honing.
In Israël is Toe Bisjwat inmiddels een echte ‘ecodag' geworden, een dag waarop bomen worden geplant, grote hoeveelheden gedroogde vruchten en noten gegeten en steeds meer aandacht besteed aan duurzaamheid.
In milieubewuste Amerikaans-Joodse kringen wordt steeds vaker een Toe Bisjwat ‘seder’ gegeven, naar analogie van de Pesachseder. De avond wordt gevuld met verklaringen voor de bijbelteksten en hoe die, al of niet na veel nadenkwerk door rabbijnen en andere Joodse wijzen, met de tijd zijn meegegroeid, er wordt gesproken over de spirituele symboliek van de zeven gewassen, en zijn zegenspreuken en liedjes, en vooral ook een hoop gezelligheid, met schalen vol lekkers op tafel, en natuurlijk ontbreekt ook de wijn niet, de pri hagafen, de vrucht van de wijnstok.
Mijn verhaal is terug te luisteren op Uitzending gemist, in het eerste halfuur, 8 minuten vanaf ca. 18.08 uur.
En omdat een recept natuurlijk niet mag ontbreken:
Tutti frutti van vroeger, zoals mijn moeder (en mijn oma vóór haar) die maakte
- Week 250 g tutti frutti (een kant-en-klaar mengsel van gedroogd fruit) in hete, sterk gezette Earl Grey thee met wat rietsuiker, een reep sinaasappelschil en een stukje kaneel. Ze moeten precies onderstaan.
- Laat de vruchten uitlekken, kook het weekvocht in tot een het iets stroperig is en laat afkoelen. Verwijder het kaneelstokje en de sinaasappelschil.
- Schep de vruchten in een wijde schaal en schep het afgekoelde sap erdoorheen
- Extra: eet de tutti frutti goed gekoeld, met dikke Turkse volle yoghurt waardoor heen je een beetje honing hebt geroerd, als een soort frisse, gevulde slagroom En strooi daar dan nog wat fijngehakte walnoten over...
Tutti frutti bevat, afhankelijk van het mengsel, gedroogde appel, pruim, peer (vaak rood), perzik en abrikoos, maar je kunt daar natuurlijk ook nog rozijnen en krenten en gedroogde cranberries aan toevoegen, geschaafde kokos, net wat je lekker vindt!